Klimaatverandering dramatisch voor tienermeisjes

Een nieuwe studie toont de enorme impact aan van klimaatschokken en -verandering op adolescente meisjes in West-Afrika: de voedselonzekerheid wordt erger, schooluitval neemt toe, en tienermeisjes zijn vaker slachtoffer van seksueel geweld. ​ ​
​

“De effecten van klimaatverandering zijn in de Sahel niet gelijk verdeeld, de impact wordt er niet gelijk gevoeld. Dat is de voornaamste conclusie van ons onderzoek”, zo vertelden de Nigeriaanse Fatima en Halima tijdens een internationale conferentie in Brussel, in aanwezigheid van Koningin Mathilde (december 2024). “Het rapport biedt een venster op de geleefde werkelijkheid en de uitdagingen waarmee adolescente meisjes worden geconfronteerd.” ​
​

De studie A Gathering Storm is uitgevoerd in samenwerking met 25 jonge vrouwelijke onderzoekers – waaronder Fatima en Halima. Zij verzamelden inzichten en ervaringen van adolescente meisjes en jonge vrouwen (15 - 24 jaar) in vijf landen: Burkina Faso, Guinee, Mali, Niger en Nigeria (*). Het onderzoeksrapport schetst een grimmig beeld van hun ervaringen in de Sahel en onderstreept de dringende nood aan actie. ​ ​
​

Maar het onderzoek belicht ook de veerkracht en vastberadenheid die deze tienermeisjes aan de dag leggen bij het vinden van duurzame oplossingen. Het toont hoe zij zich aanpassen aan het veranderende klimaat, ondanks de immense uitdagingen. Op die manier moedigt het rapport aan om te blijven investeren in klimaatactie, in de Sahel, in meisjes. ​

Schooluitval en seksueel geweld ​
​

In de Sahel, een regio die al geteisterd is door conflicten en waar al velen op de vlucht moesten, is de impact van klimaatverandering overal merkbaar. Stijgende temperaturen, droogteperiodes en onregelmatige regenval vernietigen oogsten, verergeren voedseltekorten en vergroten zo de armoede. Voedselprijzen stijgen, waterputten drogen uit. “We hebben niet meer genoeg te eten; er zijn geen bomen meer, dus we kunnen niet eens aan hout komen om onze maaltijden te koken. Het feit dat we alleen vuur maken met verzamelde zakken veroorzaakt veel ziekte en ongemak. Soms eten we rauwe maaltijden en vaak maaltijden die helemaal doordrongen zijn van de geur van de [plastic] zakjes”, aldus een tienermeisje uit Burkina Faso. ​

“Als je als meisje de doek die je voor je menstruatie gebruikt niet goed kunt wassen, leidt dat tot andere (gezondheids)problemen.”

In deze context getuigen meisjes ook over de impact op hun schoolloopbaan. “Onze klaslokalen zijn niet aangepast aan de intense hitte, waardoor we ons niet kunnen concentreren en de lessen niet normaal kunnen volgen”, zegt een tienermeisje uit Mali. Door de klimaatverandering moeten meisjes te veel tijd aan huishoudelijke taken besteden waardoor ze minder naar school kunnen, vertellen ze. ​ ​
​

Omdat ze verder moeten stappen om bruikbare waterbronnen te bereiken, worden meisjes en jonge vrouwen blootgesteld aan intimidatie en (ook seksueel) geweld. Om hun toekomst veilig te stellen, zien sommige ouders een gedwongen huwelijk op jonge leeftijd als de enige uitweg. “Als je ouders niet de middelen hebben om in je gezinsbehoeften te voorzien, geven ze je al heel vroeg op om te trouwen”, getuigt een jonge vrouw uit Mali. ​ ​
​

Er ontstaan ook gezondheidsproblemen als gevolg van vervuild water, extreme hitte en slechte voeding. Door waterschaarste is voor meisjes en vrouwen menstruatiehygiëne een bijkomende uitdaging die het bemoeilijkt om naar school te gaan of om deel te nemen aan sociale activiteiten. “Als je als meisje de doek die je voor je menstruatie gebruikt niet goed kunt wassen, leidt dat tot andere (gezondheids)problemen”, waarschuwt een geïnterviewde uit Burkina Faso. ​ ​
​

Echte en betekenisvolle participatie ​
​

“Dit nieuwe onderzoek, gebaseerd op de ervaringen van bijna 1.000 meisjes, toont dat het meisjes en jonge vrouwen zijn die het meest te lijden hebben onder de klimaatcrisis in de Sahel. Ze missen school, zijn slachtoffer van onveiligheid en gendergerelateerd geweld, hebben te maken met waterschaarste wat leidt tot slechte gezondheid en hygiëne. We dringen er bij overheden, ngo’s en donoren op aan om te luisteren naar adolescente meisjes en jonge vrouwen en concrete stappen te nemen om hun leiderschap en veerkracht te ondersteunen”, zegt Alasan Senghore, regionaal directeur van Plan International voor West- en Centraal-Afrika. ​ ​
​

Dat hoorde ook Koningin Mathilde van Fatima en Halima wanneer die tijdens de internationale conferentie in Brussel pleitten voor participatie. “We vragen een échte deelname van vrouwen en meisjes aan besluitvormingsprocessen. Wanneer er beslissingen worden genomen die er echt toe doen voor ons, moeten we aan tafel worden uitgenodigd.”

"Overal zien we de specifieke verwoestende impact die (klimaat)crisissen hebben op meisjes.”

Ineke Adriaens, directeur internationale programma’s bij Plan International België: “In verschillende Sahellanden trachten we meisjes zowel op sociaal als op economisch vlak sterker te maken, zorgen we er mee voor dat ze niet te maken krijgen met – ook seksueel – geweld, dat ze naar school kunnen blijven gaan. Alleen zo zullen ze voorbereid zijn om de impact van klimaatverandering het hoofd te bieden. Dat is zo in Niger, Mali en Senegal, maar net zo goed in landen in andere regio’s waar we actief zijn – bijvoorbeeld Malawi, Vietnam of Bolivia. Overal zien we de specifieke verwoestende impact die (klimaat)crisissen hebben op meisjes.”

Het rapport is (in het Engels) beschikbaar op https://planinternational.be/nl-be/publicaties/de-impact-van-klimaatverandering-op-meisjes-in-de-sahel

(*) Over de methodologie: Het onderzoek is uitgevoerd in twee fases. In een eerste – voornamelijk literatuuronderzoek – richtten onderzoekers hun blik op 10 landen in de Sahel: Burkina Faso, Chad, Gambia, Guinee, Kameroen, Mauritanië, Mali, Niger, Nigeria, Senegal. In een tweede fase gingen 25 jonge co-onderzoeksters op stap om in vijf van die landen (Nigeria, Niger, Mali, Burkina Faso en Guinee) te spreken met 472 adolescente meisjes (15-17) en jonge vrouwen (18-24). Ze gingen ook met 391 anderen aan de slag om hun verhaal te onderbouwen met foto’s (‘photovoice’).